Bez potraw z makiem trudno wyobrazić sobie polskie święta Bożego Narodzenia. Dawnej najczęściej podawano kluski i łamańce z makiem. Na Kresach - kutię. Do tradycyjnych ciast należy także strucla z makiem. Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej podaje, że krakowskie strucle bożonarodzeniowe były kiedyś ogromne i ciężkie, dlatego do ich przewożenia potrzebne były sanie.

Makowy piegus z migdałami

Dla 10 osób
Przygotowanie: 60 minut

Makowy piegus z migdałami - składniki

250 g masła
300 g cukru
4 jajka
200 g mąki
100 g mielonych migdałów
2 czubate łyżeczki proszku do pieczenia
150 g suchego maku
250 ml mleka
3 czubate łyżki kandyzowanej skórki pomarańczowej lub cytrynowej
kilka kropel olejku pomarańczowego
masło do formy
200 g płatków migdałowych

Makowy piegus z migdałami - przygotowanie:

Masło ucieramy z cukrem, dodajemy żółtka, rozcieramy razem. Dodajemy mąkę wymieszaną z mielonymi migdałami, proszkiem do pieczenia i makiem, dalej ucieramy.

Wlewamy mleko i kilka kropli olejku pomarańczowego, rozcieramy. Dodajemy kandyzowaną skórkę, mieszamy.

Białka ubijamy na sztywną pianę, delikatnie mieszamy z ciastem. Formę do pieczenia smarujemy masłem, nakładamy ciasto. Posypujemy grubą warstwą płatków migdałowych. Pieczemy ok. 40 minut w temp. 180-200 st.

Rolada makowa z miodem i migdałami

Dla 10 osób
Przygotowanie: 50 minut

Rolada makowa z miodem i migdałami - składniki

8 żółtek
120 g cukru
laska wanilii
80 g suchego maku
40 g mąki
80 g nieobranych migdałów
4 białka kurze
łyżka masła do posmarowania blachy
Nadzienie:
160 g miodu
60 g płatków migdałowych
30 g pierników
Glazura:
2 białka
szczypta soli
60 g cukru
30 g płatków migdałowych

Rolada makowa z miodem i migdałami - przygotowanie

Na ciasto ucieramy żółtka z cukrem i ziarenkami wyjętymi z przekrojonej laski wanilii, dodajemy utarty mak, mąkę i migdały (posiekane bardzo drobno wraz z łupinkami). Delikatnie łączymy z pianą z białek. Ciasto rozsmarowujemy na natłuszczonej blasze, pieczemy 10-15 minut w temp. 200 st. (bez termoobiegu).

W rondelku lekko rumienimy miód, smarujemy upieczone ciasto, posypujemy płatkami migdałowymi i startymi na tarce piernikami, zwijamy w roladę, póki ciasto jest gorące. Zawijamy w bawełnianą ściereczkę, pozostawiamy na kilka minut.

Na glazurę ubijamy białka na sztywna pianę ze szczypta soli oraz cukrem.

Roladę ponownie kładziemy na blasze, odwijamy, smarujemy glazurą, posypujemy migdałami. Wstawiamy roladę do ciepłego piekarnika (100 st.), aby glazura wyschła.

Przepis z książki Marii Disslowej "Jak gotować. Praktyczny podręcznik kucharstwa. Poradnik we wszelkich sprawach odżywiania, zestawiania menu, urządzania przyjęć, dekoracji stołu", Wyd. Polskie R. Wegnera, 1936 r.

Piegus, ciasto makowe

Dla 8 osób
Przygotowanie: 75 minut

Piegus, ciasto makowe - składniki

8 jajek
125 g cukru pudru
szczypta soli
225 g masła
torebka cukru waniliowego
100 g zmielonych orzechów laskowych
25 g tartej bułki
szczypta proszku do pieczenia
łyżeczka cynamonu
250 g zmielonego maku
likier morelowy
mąka i masło do formy

Piegus, ciasto makowe - przygotowanie

Żółtka oddzielamy od białek.

Masło ucieramy z połową cukru pudru, cukrem waniliowym i żółtkami. Ciągle ucierając, dodajemy orzechy, tartą bułkę, proszek do pieczenia i cynamon.

Białka ubijamy z resztą cukru pudru i szczyptą soli. Piekarnik rozgrzewamy do 180 st.

Ciasto łączymy z makiem, wlewając nieco likieru do smaku, na koniec dodajemy ubitą pianę z białek, ostrożnie mieszając.

Ciastem napełniamy tortownicę nasmarowaną masłem i wysypaną mąką, pieczemy godzinę w nagrzanym piekarniku. Można udekorować gotową polewą z białej czekolady lub lukrem.

Łamańce z makiem

Dla 6 osób
Przygotowanie: 90 minut
Oczekiwanie: 12 godzin

Łamańce z makiem - składniki

250 g maku
100 g bakalii (rodzynki, migdały, orzechy włoskie, kandyzowana skórka pomarańczy)
2-3 łyżki miodu
likier migdałowy Amaretto
Kruche ciasto:
200 g masła
150 g mąki
żółtko (ugotowane na twardo)
60-70 g cukru pudru

Łamańce z makiem - przygotowanie

Mak zalewamy wodą i odstawiamy na całą noc, następnie gotujemy na małym ogniu przez godzinę. Odcedzamy na sicie, przepuszczamy przez maszynkę 2 lub 3 razy (jest specjalne sitko do maku). Mak doprawiamy miodem, bakaliami, skrapiamy likierem Amaretto.

Na kruche ciasto zagniatamy podane składniki, wkładamy na godzinę do lodówki. Rozwałkowujemy, wycinamy ciastka o dowolnych kształtach. Pieczemy 15 minut w temp. 180 st. Mak układamy na półmisku, dekorujemy łamańcami, oprószamy cukrem pudrem.

Tarta makowa z gruszkami

Dla 4 osób
Przygotowanie: 2 godziny
Oczekiwanie: 30 minut

Tarta makowa z gruszkami - składniki

Ciasto:
170 g mąki
2 łyżki kwaśnej śmietany (22-proc.)
3 żółtka
70 g masła
szczypta soli
szczypta proszku do pieczenia
Wypełnienie:
250 g maku
375 ml mleka
250 ml wytrawnego białego wina
3 łyżki cukru
100 g rodzynek
70 g mieszanych bakalii
1 kg gruszek
50 g masła

Zagniatamy i wyrabiamy kruche ciasto z podanych składników. Szczelnie zawijamy w przezroczystą folię do żywności i wkładamy do lodówki na co najmniej pół godziny. Mak gotujemy w mleku przez pół godziny (proporcja objętości maku i mleka 1:1). Osączamy, mielemy dwa razy w maszynce do mięsa.

Gotujemy wino z 2 łyżkami cukru, rodzynkami i bakaliami, redukując objętość o 1/3. Łączymy z makiem. Karmelizujemy na patelni resztę cukru i wkładamy gruszki obrane, pozbawione pestek i przekrojone na pół. Po dwóch minutach wrzucamy masło i dusimy gruszki 5 minut, odwracając od czasu do czasu, by pokryły się maślanym karmelem.

Rozwałkowujemy ciasto na grubość 2-3 mm i umieszczamy w posmarowanej masłem i lekko oprószonej mąką formie do tarty o średnicy 24 cm. Nakłuwamy widelcem i pieczemy 15 minut w temp. 180 st. Na podpieczony spód wykładamy masę makową, a na wierzch gruszki. Dopiekamy przez 35 minut.

Przepis: Dagmara Krzeczkowska i Rafał Borys

Świąteczna strucla makowa

Na 30 porcji
Moczenie maku 12 godzin
Przygotowanie i oczekiwanie 4 godziny

Świąteczna strucla makowa - składniki

250 g suchego maku
670 ml mleka
45 g drożdży
100 g cukru
500 g mąki
100 g masła i 2 łyżki
4 jajka
opakowanie cukru waniliowego lub ziarenka z laski wanilii
6-8 łyżek bakalii: rodzynki, suszone morele, kandyzowana skórka pomarańczowa
50-80 g blanszowanych, całych migdałów
2-4 łyżki miodu
3 łyżki śmietany 36-proc.
Lukier:
5 łyżek cukru pudru
sok z 1/2 cytryny

Świąteczna strucla makowa - przygotowanie

Mak zalewamy 500 ml wrzącego mleka, odstawiamy na całą noc. Drożdże kruszymy, mieszamy z łyżką cukru, łyżką mąki i resztą letniego mleka. Przykrywamy, odstawiamy na 30 minut, by zaczyn zaczął „pracować”. 100 g masła topimy, studzimy. 2 jajka i 2 żółtka (białka wykorzystamy do posmarowania ciasta) ucieramy z resztą cukru, dodajemy resztę mąki, cukier waniliowy lub ziarenka wanilii, zaczyn i masło. Wyrabiamy ciasto, aż będzie odchodziło od ręki. Przykrywamy ściereczką i odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia na 1-2 godziny, aż podwoi objętość.

Na masę namoczony mak gotujemy na małym ogniu 15 minut. Osączamy na sicie i mielemy 3 razy w maszynce z drobnym sitkiem. Rodzynki zalewamy wrzątkiem, odstawiamy na 10 minut, osączamy. Morele, skórkę pomarańczową i migdały siekamy. Pozostałe 2 łyżki masła topimy na patelni, dodajemy mak, przesmażamy. Dodajemy miód, śmietanę i bakalie, mieszamy i smażymy jeszcze 3 minuty. Studzimy. Wycinamy z papieru do pieczenia prostokąty, takie by krótszy bok pasował do rozmiaru foremki. Wyrośnięte ciasto dzielimy na 2 części, każdą krótko wyrabiamy i rozwałkowujemy na grubość pół centymetra na papierze lekko posypanym mąką.

Każdy placek smarujemy połową masy makowej, zwijamy w struclę (od krótszego boku), wkładamy razem z papierem do formy. Smarujemy białkami i odstawiamy na 30 minut do wyrośnięcia. Pieczemy 40 minut w 180 st. Na lukier ucieramy cukier puder z sokiem z cytryny, lukrujemy ostudzone ciasto.

Kutia kresowa

Dla 5 osób
Przygotowanie: 4 godziny

Kutia kresowa - składnik:

200 g ziaren pszenicy
140 g maku
4 łyżki półpłynnego miodu
110 g cukru pudru
łyżka olejku migdałowego
50 g rodzynek
50 g migdałów
125 ml słodkiej śmietanki
połówki orzechów włoskich do dekoracji

Kutia kresowa - przygotowanie

Pszenicę przebieramy, oddzielając połamane ziarna. Zalewamy w garnku wrzątkiem, odstawiamy na noc. Zagotowujemy, odcedzamy, zalewamy świeżym wrzątkiem i gotujemy ok. 3,5 godziny do miękkości. Osączamy na sicie, studzimy. Mak płuczemy, przelewamy wrzątkiem, osączmy na sicie, mielemy w maszynce z drobnym sitkiem. Mieszamy z ugotowaną pszenicą i podgrzanym miodem, dodajemy cukier puder, mieszamy. Skrapiamy olejkiem migdałowym, mieszamy z rodzynkami, migdałami i śmietanką. Rozkładamy do miseczek, dekorujemy połówkami orzechów, wstawiamy na 3-4 godziny do lodówki.

Strucla z makiem

Na 2 strucle
Przygotowanie: 50 minut
Oczekiwanie: 60 minut

Strucla z makiem - składniki

Masa makowa:
500 g niebieskiego maku
litr mleka
100 g masła
100 ml miodu
200 g posiekanych bakalii (rodzynki, orzechy włoskie i laskowe, migdały, skórka otarta z pomarańczy)
3 białka jaja
100 g cukru pudru
50 ml amaretto
Ciasto:
150 ml mleka
50 g drożdży
100 g cukru
500 g mąki
4 żółtka
ziarenka z laski wanilii
skórka otarta z cytryny
szczypta soli
150 g masła

Strucla z makiem - przygotowanie

Na masę makową mak gotujemy w mleku na małym ogniu ok. 30 minut, od czasu do czasu mieszając, przecedzamy na sitku. Dwukrotnie mielemy. W rondlu podgrzewamy masło z miodem, dodajemy mak, bakalie, smażymy parę minut. Do wystudzonego maku dodajemy ubite z cukrem pudrem, na sztywną pianę, białka i alkohol. Masę delikatnie mieszamy.

W wysokim naczyniu na zaczyn mieszamy ciepłe mleko, drożdże, łyżeczkę cukru i łyżeczkę mąki, odstawiamy do wyrośnięcia w ciepłe miejsce na 15 minut.

Do przesianej mąki dodajemy wyrośnięty zaczyn, żółtka, cukier, wanilię, skórkę z cytryny i sól, lekko wyrabiamy ciasto, na koniec dodajemy roztopione masło.

Wyrobione, gładkie ciasto przykrywamy ściereczką, odstawiamy do wyrośnięcia na mniej więcej godzinę (ciasto powinno podwoić swoją objętość).

Wyrośnięte ciasto dzielimy na 2 części, rozwałkowujemy na kształt prostokąta o grubości pół cm. Na wierzch wykładamy masę makową, zostawiając ok. 2 cm marginesu na brzegach. Zwijamy rolady, końce zwijamy pod spód. Strucle przekładamy na posmarowany olejem papier pergaminowy i zawijamy dwa razy, robiąc luz ok. 4 cm. Strucle pieczemy 45-50 minut na blaszce w 180 st. Ostudzone strucle możemy polać lukrem.