Tradycyjne potrawy. Kuchnia śląska
Kluski śląskie (Fot. Łukasz Zandecki)
Domowy rosół
Składniki
- 3/4 kg wołowiny z kością (np. szpondra, łopatki, mostka)
- 25 dag cielęciny z kością
- 1 korpus kurczaka (albo 40 dag kurzych skrzydełek)
- 1 pęczek włoszczyzny z kawałkiem kapusty
- 1 listek laurowy
- 3-4 ziarenka pieprzu
- 2 ziarenka ziela angielskiego
- posiekana natka
- sól, pieprz
Sposób przygotowania
Do dużego garnka wrzuć liść laurowy, ziele angielskie, pieprz i ewentualnie małą gałązkę lubczyku. Włóż umytą wołowinę i cielęcinę, wlej 3,5 litra zimnej wody, wsyp pół łyżki soli. Postaw garnek na małym ogniu, przykryj pokrywką, zostawiając szparkę. Po kilkunastu minutach zdejmij pianę z powierzchni rosołu. Obierz marchewkę, selera i pietruszkę. Z kapusty i pora usuń zewnętrzne liście, a resztę wypłucz. Do rosołu dodaj kurczaka oraz marchew, pietruszkę i selera (w całości). Cebulę natnij w kilku miejscach i opiecz nad ogniem lub pokrój na grube plastry i każdy przypiecz na suchej patelni. Dodaj do rosołu po 30 minutach od wrzucenia pierwszej porcji warzyw. Wrzuć także pozostałe warzywa. Przypraw, gotuj, aż mięso i warzywa będą miękkie. Wtedy przecedź rosół do wazy, posyp natką. Warzywa i mięso możesz ułożyć na półmisku i podać razem z rosołem. Same warzywa możesz też zużyć do przyrządzenia sałatki jarzynowej, a mięso nadaje się znakomicie na farsz do krokietów i pierogów.
Wodzionka
Składniki
- 4 kromki czerstwego suchego chleba
- 3-4 ząbki czosnku
- 2 łyżki domowego smalcu ze skwarkami
- sól
Sposób przygotowania
Zagotuj litr wody. Czosnek rozetrzyj z solą. Chleb pokrój w dość dużą kostkę, rozłóż w głębokich talerzach, posyp czosnkiem. Zalej wrzątkiem, dodaj smalec, przypraw do smaku solą albo przyprawą do zup. Uwaga: zupa jest jeszcze lepsza, jeśli w wodzie zagotuje się łyżeczkę kminku.
Ajntopf
Składniki
- 2,5 l wody lub bulionu warzywnego albo domowego wywaru na kościach
- 30 dag ziemniaków
- 2 kalarepki
- 1 pęczek włoszczyzny z kawałkiem kapusty włoskiej
- 5-6 dag masła
- 2 łyżeczki mąki
- 1/2 szklanki kwaśnej śmietany
- sól, pieprz
- świeża natka pietruszki
- nieco kminku
Sposób przygotowania
Umyj i obierz ziemniaki i włoszczyznę. Pokrój na kawałki i ugotuj w wodzie, bulionie lub wywarze. Zrób zasmażkę: w rondlu rozgrzej masło, oprósz je mąką, przyrumień. Dodaj do zupy, zagotuj, mieszając. Przypraw solą, pieprzem, dodaj przyprawę do zup i - ewentualnie - kminek. Wlej śmietanę wymieszaną z kilkoma łyżkami zupy, zagotuj i posyp zieleniną.
Kartoflanka przecierana
Składniki
- 50 dag ziemniaków
- 1 pęczek włoszczyzny
- 2 cebule
- 10 dag wędzonego boczku
- 1 łyżka oleju
- 800 ml bulionu warzywnego
- 5 gałązek majeranku
- 100 ml kremówki
- sól, pieprz
Sposób przygotowania
Ziemniaki obierz, pokrój na kawałki. Obierz i pokrój włoszczyznę. Posiekaj cebulę, a boczek pokrój w małą kostkę. W garnku rozgrzej olej, podsmaż na nim cebulę i 2/3 boczku. Dodaj ziemniaki i włoszczyznę, smaż przez chwilę. Wlej bulion, wrzuć 2 gałązki majeranku. Zagotuj, zmniejsz ogień, gotuj bez pokrywki około 15 minut, a potem wyjmij gałązki majeranku. Pozostały boczek wysmaż na chrupko na suchej patelni. Zupę zmiksuj i połącz ze śmietaną. Zagotuj jeszcze raz, zdejmij z ognia, przypraw. Posyp skwarkami boczku i listkami pozostałego majeranku.
Schab po sztygarsku
Składniki
- ładny kawałek (około 1 kg) schabu
- 30 dag kiełbasy o czosnkowym smaku (np. śląskiej) lub 3-4 kawałki kabanosa o długości równej długości schabu
- 1-2 ząbki czosnku
- 2 łyżki mąki pszennej
- 2 cebule
- sól, pieprz
- słodka papryka
- kminek
- olej albo smalec do smażenia
- 250 ml wywaru z warzyw lub bulionu warzywnego
- 1 łyżka mąki (najlepiej pszenna pół na pół z ziemniaczaną)
Sposób przygotowania
Schab ułóż na desce i natnij wzdłuż, nie przecinając go do końca. Potem rozłóż, formując szeroki płat. Natrzyj solą, pieprzem, słodką papryką i roztartym czosnkiem, pośrodku ułóż kiełbasę (obraną z osłonki) lub kabanosy. Teraz zwiń schab w roladę, mocno obwiąż białą bawełnianą nicią, obtocz w mące. W brytfannie rozgrzej smalec lub olej, włóż roladę i mocno zrumień z każdej strony (odwracając roladę, staraj się jej nie nakłuwać, bo wypłynie sok i mięso będzie suche). Wlej bulion lub wywar warzywny, brytfannę przykryj. Mięso duś około 30 minut na średnim ogniu. Potem odkryj, obłóż mięso cząstkami cebul i wstaw na pół godziny do piekarnika nagrzanego do 180°C. Co jakiś czas skrapiaj schab wypływającym sosem, a w razie potrzeby wodą albo bulionem. Po 20 minutach pieczenia posyp roladę kminkiem. Gotowy schab wyjmij i pokrój w plastry, a do sosu z pieczenia wlej mąkę rozprowadzoną w połowie szklanki wody (albo śmietany) i zagotuj, mieszając. Sosem polej mięso, podawaj z modrą kapustą i kluskami.
Ryba opiekana
Co najmniej trzy regiony Polski uważają ten przepis za WŁASNY. Coś podobnego jadłam kiedyś na Kaszubach, tylko że wtedy nie był to mintaj. Ale w końcu - dobra kuchnia nie zna granic
Składniki
- 60 dag filetów z mintaja
- 2 duże lub 3 mniejsze jajka
- mąka
- tarta bułka
- sól
- olej do smażenia
- 8 ziaren ziela angielskiego
- 1 łyżeczka cukru
- pieprz
Marynata:
- 120-150 ml octu
- 2 litry wody
- 1 cebula
- 4 liście laurowe
Sposób przygotowania
Filety pokrój na mniejsze kawałki, obtocz najpierw w mące, następnie w jajkach, a na koniec w tartej bułce. Usmaż z obu stron na rozgrzanym oleju. Zrób marynatę: cebulę pokrój w plasterki, włóż do gorącej wody przyprawionej solą i cukrem. Dodaj przyprawy, zagotuj. Gdy cebula zmięknie, wyjmij ją i ułóż na rybach, a do wywaru dodaj ocet. Przypraw do smaku pieprzem, ew. wlej nieco przyprawy do zup. Zagotuj, ostudź, polej ryby. Przykryj, wstaw na noc do lodówki. Podawaj z chlebem.
Kluski śląskie
czyli gumiklyjzy
Składniki
- 1 kg ziemniaków
- 2 żółtka
- sól
- 1 łyżka mąki pszennej
- 10 dag mąki ziemniaczanej
Sposób przygotowania
Ugotuj ziemniaki w mundurkach. Jeszcze gorące przeciśnij przez praskę, a gdy lekko przestygną, dodaj żółtka i obie mąki. Masę posól do smaku, zagnieć i ulep kluseczki nieco większe od orzecha włoskiego. Każdą spłaszcz, pośrodku zrób palcem dołek. Kluski wkładaj do wrzącej, osolonej wody i gotuj na średnim ogniu około 5 minut (aż wypłyną na powierzchnię). Wyjmuj łyżką cedzakową, osączaj z wody i podawaj do pieczeni, rolad, sosu mięsnego lub polane skwarkami z boczku.
Czarne kluski
Są świetnym dodatkiem do mięs duszonych w sosach. Ale mnie najlepiej smakują same, polane skwarkami wytopionymi z boczku lub cebulką zrumienioną na maśle.
Składniki
- 1,5 kg ziemniaków
- sól
Sposób przygotowania
Obierz i ugotuj 2/3 ziemniaków. Ziemniaki surowe obierz i zetrzyj na tarce. Otrzymaną miazgę zawiń w gazę i mocno odciśnij nad miską. Sok, który spłynie do miski, odstaw, aby na dnie osiadła skrobia z ziemniaków. Zlej wodę, a osad z dna miski dodaj do odciśniętych ziemniaków. Gdy gotowane ziemniaki będą już miękkie, odcedź je i rozgnieć lub przeciśnij przez praskę. Gorące wymieszaj z surowymi ziemniakami i zagnieć, aby powstało gładkie ciasto. Przypraw solą, ulep nieduże kluski. Jeśli ciasto jest za rzadkie i się nie klei, dodaj jeszcze trochę mąki ziemniaczanej - wystarczy łyżka. Kluski gotuj w osolonej wodzie, aż wypłyną na powierzchnię.
Rybny szałot
Składniki
- 8-10 ziemniaków
- 4 solone (wymoczone) śledzie
- 3-4 kiszone ogórki
- 1 cebula
- kawałek (20 dag) boczku
- świeżo mielony pieprz
Sposób przygotowania
Ugotuj ziemniaki w mundurkach, obierz i pokrój w kostkę. Włóż do miski, dodaj posiekaną cebulę, pokrojone ogórki i śledzie. Boczek także pokrój, wysmaż na suchej patelni, a skwarki wraz z tłuszczem dodaj do sałatki. Przypraw pieprzem, wstaw na godzinę do lodówki.
Rolady wołowe z ogórkiem
Składniki
- 4 podłużne płaty mięsa wołowego (najlepiej z udźca)
- 2 kiszone ogórki
- 1 cebula
- 4 łyżeczki musztardy
- 2 grube plastry wędzonego boczku
- sól, pieprz
- smalec lub olej
Sposób przygotowania
Mięso rozbij delikatnie tłuczkiem. Ogórek, cebulę i boczek pokrój w dość cienkie słupki. Płaty mięsa posmaruj z jednej strony musztardą, ułóż na nich ogórek, cebulę i boczek, posyp solą i grubo mielonym pieprzem. Załóż dłuższe brzegi mięsa ponad nadzieniem, a potem zwiń w rolady i obwiąż białą bawełnianą nicią. W brytfannie rozgrzej smalec lub olej i obsmaż na nim rolady. Potem przykryj brytfannę, wstaw ją do piekarnika nagrzanego do 220°C i piecz do miękkości, podlewając od czasu do czasu wodą, a jeszcze lepiej - bulionem wołowym.
Karbinadle z młodą kapustą
Młoda kapusta:
- 1 główka młodej kapusty
- kawałek (10 dag) wędzonego boczku
- 1/2 cebuli
- kminek
- sok z cytryny
- sól, pieprz
- cukier
Karbinadle:
- 40 dag mieszanego mięsa mielonego (wieprzowo-wołowego)
- 1 jajko
- 1 czerstwa bułka (kajzerka)
- 1 cebula
- sól, pieprz
- tłuszcz do smażenia
Sposób przygotowania
Kapustę oczyść i umyj, poszatkuj. Zalej posoloną wodą i gotuj, aż będzie miękka. Na suchej patelni wysmaż boczek, dodaj posiekaną cebulę, zeszklij. Dodaj do odcedzonej kapusty, przypraw do smaku pieprzem, cukrem, kminkiem i sokiem z cytryny, posól, jeśli trzeba. Kapustę wymieszaj, podgrzewaj jeszcze chwilę.
Mięso zagnieć z jajkiem, namoczoną i odciśniętą bułką oraz drobno posiekaną cebulą. Przypraw do smaku, ulep kotleciki, usmaż je z obu stron na rozgrzanym tłuszczu. Włóż do ciepłego piekarnika, aby "doszły". Podawaj z kapustą. Karbinadle możesz też panierować w tartej bułce, ale nie jest to konieczne.
Modra kapusta
Składniki
- 1 kg czerwonej kapusty
- kawałek (15 dag) wędzonego boczku
- 1 cebula
- sól, cukier
- pieprz
- ocet winny do smaku
Sposób przygotowania
Kapustę oczyść z uszkodzonych zewnętrznych liści. Przekrój, wytnij głąb, a połówki poszatkuj. Włóż do garnka, zalej posoloną wodą i ugotuj do miękkości. Boczek pokrój w kostkę i wysmaż na chrupko na suchej patelni. Dodaj posiekaną cebulę i smaż tylko tak długo, aż się zeszkli. Dodaj do osączonej kapusty, przypraw do smaku solą, pieprzem, cukrem i octem. Uwaga: niektóre panie domu zastępują winny ocet sokiem z cytryny, inni dodają na koniec starte kwaśne jabłko.
Bytomskie kamyki
Składniki
- 70 dag (ok. 4 szklanek) mąki tortowe
- 1 szklanka płynnego miodu
- 3/4 szklanki cukru
- 2 łyżki mleka (+ trochę do smarowania ciasta)
- 2 łyżki masła
- 2 łyżeczki sody oczyszczonej lub 1 proszek do pieczenia (15 g)
- 2 łyżeczki mielonych przypraw (cynamon, anyżek, imbir, goździki, gałka muszkatołowa)
- powidła
Sposób przygotowania
Do rondelka wlej miód, wsyp cukier, dodaj mleko i masło. Podgrzewaj (nie gotuj!) na małym ogniu, aż cukier się rozpuści. Przesiej mąkę, połącz ją z sodą (lub proszkiem) i przyprawami. Wlej ostudzony miód i 2 łyżki wody, zagnieć i bardzo dokładnie wyrób ciasto. Podziel na dwie części, każdą rozwałkuj do rozmiarów blachy. Jeden placek ułóż na natłuszczonej blasze, posmaruj powidłami i przykryj drugim plackiem. Lekko dociśnij placki do siebie i posmaruj wierzch mlekiem (jeśli chcesz, powtykaj w górny placek połówki migdałów). Piecz w temp. 170°C, aż ciasto zacznie odstawać od ścianek blaszki. Jeszcze gorące pokrój na niezbyt duże kwadraty.
Buchty
Wiem, że buchty to kluchy na parze. Wiem, że są pyszne z masełkiem albo z sokiem.Ale kto lubi drożdżówki, niech skosztuje delikatnych i mięciutkich bucht pieczonych. Koniecznie!
Ciasto drożdżowe:
- 2 dag drożdży
- 6 dag cukru
- 40-45 dag mąki
- 200 ml ciepłego mleka
- 8 dag stopionego masła
- 2 żółtka
- 1 czubata łyżka cukru waniliowego
- skórka z 1 cytryny
- sól
Nadzienie:
- 30 dag powideł śliwkowych
Ponadto:
- 2 dag masła do posmarowania blachy
- 5 dag stopionego masła do posmarowania bułeczek
- 5 dag cukru pudru
Sposób przygotowania
Przygotuj rozczyn drożdżowy: do miseczki wkrusz drożdże i rozetrzyj je z odrobiną cukru. Wlej 100 ml ciepłego mleka i wymieszaj z 5-10 dag mąki. Przykryj i odstaw do wyrośnięcia. Wymieszaj żółtka ze stopionym masłem i resztą mleka. Dodaj do rozczynu razem z pozostałą mąką, cukrem, cukrem waniliowym, skórką z cytryny i szczyptą soli. Zagnieć ciasto i odstaw na godzinę do wyrośnięcia. Rozgrzej piekarnik do 200°C. Z ciasta uformuj wałek, pokrój go w plastry. Spłaszcz każdy kawałek ciasta, nałóż porcję powideł. Sklej jak pączki, ułóż - obok siebie, bo buchty powinny się posklejać w trakcie pieczenia - na natłuszczonej blasze stroną sklejenia do dołu. Posmaruj stopionym masłem, piecz około 20 minut. Posyp cukrem pudrem.
Szpajza
Delikatny kremowy deser o mało poetycznej nazwie. Bo "die speise" to po niemiecku potrawa
Składniki
- 4 jajka
- 20 dag cukru
- 4 łyżeczki żelatyny
- sok wyciśnięty z 1/2 cytryny
- 20 ml czystej wódki
- 1 łyżka kakao
Sposób przygotowania
Ubij pianę z białek. Oddzielnie utrzyj żółtka z cukrem. Ostrożnie połącz obie masy, uważając, aby piana nie opadła. Dodaj namoczoną i rozpuszczoną żelatynę (przepis na torebce). Krem podziel na 2 równe części, do jednej dodaj sok z cytryny i dokładnie wymieszaj. Do drugiej części dodaj kakao rozpuszczone w wódce, również wymieszaj. Obie masy wkładaj na przemian do pucharków koktajlowych, każdą warstwę wygładzaj łyżeczką. Możesz udekorować wisienką z konfitury albo wiśnią koktajlową.
Na niedzielny deser przeważnie robi się jednolitą szpajzę cytrynową. Można ją przyrządzić łatwiej, miksując zastygającą galaretkę cytrynową (z torebki) z jajkami ubitymi z cukrem. Do szpajzy dodaje się czasami drobno startą skórkę cytrynową, w sezonie można podać ją z truskawkami albo wiśniami.
Skubaniec
Składniki
- 1/2 kg mąki
- 30 dag masła (lub 25 dag masła + 2 łyżki smalcu, ciasto będzie bardziej kruche)
- 5 jajek
- 5 łyżek cukru pudru
- 1 szklanka cukru kryształu
- 1 łyżeczka proszku do pieczenia
- 2 łyżki kakao
- kakao
- 1,5 kg dowolnych owoców (truskawek, wiśni, rabarbaru, jagód, jabłek itd. )
Sposób przygotowania
Zrób kruche ciasto: szerokim nożem posiekaj mąkę z zimnym masłem (i smalcem, jeśli dodajesz), zagnieć z cukrem pudrem, żółtkami i proszkiem do pieczenia. Ciasto podziel na 3 części, jedną rozwałkuj i wyłóż tortownicę lub blachę. Na cieście ułóż owoce. Do drugiej części ciasta dodaj kakao, zagnieć. Z ciemnego ciasta zeskubuj kawałki i posypuj nimi owoce. Z białek i cukru kryształu ubij bardzo sztywną pianę, wyłóż ją na ciemne ciasto. Z pozostałego, jasnego ciasta zeskub kawałeczki i posyp nimi pianę. Piecz 40 minut w temp. 160-170°C.
Kołacz ze śliwkami
Składniki
- 1 kg śliwek
- 1/2 kg mąk
- 1,5 torebki drożdży suszonych (po 7 g w torebce)
- 3/4 szklanki cukru
- 2 żółtka i 1 jajko
- 12 dag masła
- 1/2 szklanki mleka
- kilka kropli aromatu cytrynowego
- sól
Kruszonka:
- 1 kostka (25 dag) masła
- 1 szklanka cukru
- 1/2 kg mąki
Sposób przygotowania
Przygotuj ciasto: podgrzej mleko z masłem. Mąkę przesiej do miski, pośrodku zrób dołek. Wbij jajko i żółtka, wsyp cukier i drożdże, dodaj aromat i odrobinę soli. Wymieszaj, wlej przestudzone mleko z masłem i dokładnie wyrób ciasto. Przerwij wyrabianie, gdy ciasto samo odejdzie od ręki, a na przekroju pokażą się pęcherzyki powietrza. Miskę z ciastem przykryj ściereczką i odstaw w ciepłe miejsce, aby ciasto podwoiło objętość. Przygotuj kruszonkę: do miski przesiej mąkę, dodaj cukier i masło, wyrób palcami, tak aby powstały okruchy. Nasmaruj masłem blachę i wysyp ją mąką. Strząśnij nadmiar mąki, na blasze rozwałkuj wyrośnięte ciasto drożdżowe. Umyj i osusz śliwki, wydryluj je i rozłóż na cieście (stroną przecięcia do góry). Miejsca pomiędzy śliwkami wypełnij kruszonką. Formę z kołaczem wstaw do piekarnika nagrzanego do 150°C. Po 20 minutach zwiększ temperaturę do 180°C i piecz jeszcze około 20 minut. Sprawdź patyczkiem, czy ciasto upiekło się w środku i wyjmij je z piekarnika.
"Kołocz" możesz też upiec z serem lub makiem. Zamiast drożdży instant możesz użyć świeżych (2-3 dag na 50 dag mąki).